CN.01032019.03
Phillipps MS 2232 (vol. III): A Witness for Text Lost from the San Millán Codex of the Leges antiquae regum Wisigothorum (Madrid, RAH, Códice 34)
CN.01032019.03
David Hook
MIMSS, Oxford
Introduction
As
has been established elsewhere, the manuscript formerly in the library of Sir
Thomas Phillipps as MS 2232, volume III (now MS L-1 in my library) contains a
copy of the Leges antiquae regum Wisigothorum, transcribed from the damaged San
Millán codex now preserved as Real Academia de la Historia, Madrid, Códice 34.(1)
The importance of Phillipps 2232, as I have previously noted, is that it
contains the text of some (though unfortunately not all) of the folios that
were lost from the beginning of the San Millán codex at some date between 1821
and 1851 during the slow progress of that manuscript from San Millán via Burgos
to the RAH. My previous studies have described
the codicological aspects of the Phillipps manuscript, traced its provenance
and history, commented on some of its textual characteristics in relation to
the processes of transcription and correction, and given a transcription of the
titles of the laws contained in the opening folios (its pp. 3-15) in which it preserves
some of the text missing from RAH Cód. 34; it remains now to present here an
edition of the full text of the relevant section of the manuscript in order to
make it freely available for study. The rest of the MS is not transcribed here.
The relevant section of the Leges covers from Book III, title 3, law
1 (with which this copy begins in mid-sentence), to III.5.4 (Hook 2000: 8);
although the San Millán/RAH codex now lacks this material, these laws are of
course preserved in other witnesses. (The folios immediately preceding this
section in the Visigothic Lawcode had presumably already been lost from the San
Millán codex before the Phillipps copy was transcribed.)
Despite the process of correction to
which various marks (e.g. asterisks, marginal obliques, underlining) and
annotations in the Phillipps copy attest, this witness is characterised by a
notable level of textual variants, a significant proportion of which may be
ascribed to ordinary processes of mechanical error during copying. Although
Phillipps 2232 is the unique witness for this section of the text transmitted
by RAH Cód. 32 when the latter was still complete, the reliability of the later
copyist may be assessed by reference to the level of error in his work on
copying the extant section of the RAH codex. (The latter section remains, of
course, our principal witness for checking the San Millán/RAH codex version
against other early manuscripts.) It seems likely that very many of the minor textual
quirks found in Phillipps 2232 (which range from misreadings and errors in
recognition of individual letter-forms, probable failure to note contraction
signs, and transpositions of individual letters, by way of problems of word-separation,
to duplications, and transposition of entire words) are the fault of its
copyist rather than that of his
tenth-century predecessor; but where substantive omissions, duplications, and
transposition of complete phrases or longer sections of text are involved, this
impression requires verification by a careful collation of Phillipps 2232 with
the known corpus of early witnesses for the Visigothic Lawcodes: an exercise
which falls outside the scope of the present note and which I leave to others
to accomplish on the basis of the edited text supplied here.
Editorial Criteria
The edition which
follows is a conservative transcription, and uses the following conventions; my
notes to both introduction and text are found at the end of the edition:
/ / When
superscript, these enclose pagination. The
text begins on p. 3; the MS is not foliated but paginated, with numbers written
on odd-numbered pages only. In this edition numbers are supplied [within
brackets] also for even-numbered pages.
/ \ interlinear
insertion.
^ caret
sign.
} form
of bracket used by the copyist of MS 2232 to close marginal notes (a corresponding opening bracket { is editorially supplied in each case
here).
[ ] modern
editorial intervention or comment (including supplied pagination).
atem letters
underlined in the text of the MS. Because underlining is used there to indicate
both a point requiring checking or correction and in order to highlight the
titles of some laws, cases of the latter application are ignored and only the
former use is recorded in this edition.
< > letter(s) erased in the MS but still identifiable.
( ) enclose superscript numbers for
endnotes.
; The
apparently inconsistent punctuation of the MS is not reproduced; further study is
required in order to determine whether any coherent underlying rationale may be
detected. My current interpretation is that the copyist firstly reproduces with
only occasional accuracy elements of a system whose principles he had not fully
understood, and secondly adds variations of his own, sometimes as a result of a
defective rendering of the Latin of his exemplar. My editorial intervention
here consists of repunctuating the text for the most part following the RAE
edition of 1815; most of the punctuation signs of the Phillipps MS have
therefore been omitted (for example, the medial points in the following clauses: ‘Equitatis opportunitas exigit . legem ponere . secuturis; vnde dubitationis
. hoccasio inter
presentes . hoccurerit;
servi igitur, si sciente Domino vel iubente, raptum . facere praesumserint; ad omnem . legalem satisfactione serborum Dominus Judicis
instantia conpellendus est.’ Cf. also the heading for III:3.vi: ‘Quod servis . perventos . adulteros . occidere . non iubetur’, noting also the
necessary correction to Hook 2000, p. 19, iubetur
for iubecur). The most interesting
feature of the copyist’s punctuation is what appears to be an attempt to
reproduce, with varied success, a well-known medieval dot-and-stroke sign
(visually akin to an inverted semicolon) from his exemplar. Occasionally the
resulting mark resembles a semicolon, sometimes a colon, occasionally an
interrogation mark. The adoption of the RAE 1815 punctuation brings some
problems when the Phillipps MS is markedly variant for one reason or another,
but these are outweighed by its advantages in facilitating collation of the
text.
Edition
/3/ integritatem
virginitatis ut castitatibus amittat, puella vel vidua potuerit a raptore
revocare, medietatem de rex(2) suarum ille qui rapuit perdat,
ei quem rapuerit consignandam. Si vero ad inmunditiam quam voluerit raptor
potuerit pervenire, in coniugio puelle vel vidue mulieres quam rapuerat
per vllam conpositionem iungantur; et homnibus rebus suis traditis ei,
cui violentus fuit, et ducentos insuper in conspectum omnium publice
hictus accipia flagellorum, et careat ingenuitatis sue istatum, parentibus
eiusdem, cui violentus extiterat, aut ipsi virgine vel vidue quam rapuerat,
in perpetuum serviturus.
II. Si a potestate raptoris puella parentes eripere potuerint.
Si parentes mulierem vel puellam rapta excusserint, ipse raptor
parentibus eius mulieris vel puelle in potestate tradatur, et ipsi mulieri
penitus non liceat ad eundem viro esse coniure. Quod si facere
presumserit, ambo morti tradantur. Si certe ad Episcopum vel ad Altaria Sancta
confugierint, vita concessa, omnismodis separentur, et parentibus rapte
serviture tradantur.
III. Si consentiant raptori parentes de disponsata puella.
Si parentes raptori consenserint, pretium filie sue quodcumqe
priore isponso definisse noscuntur, in quadruplum eidem isponso cogatur
exolvere. Idem vero raptor Legibus inexcusabiliter isponso maneat obdicatus.
Antiqua
IIII Si patre . . . .
Si, vivo patre, fratres raptori consenserint, aut in raptum sororis conscii
comprobantur, excepta morte, damnum quod de raptoribus est constitum,
excipiant. Si vero post obitum patris fratres sororem suam raptori tradiderint,
vel raptori lebandam consenserint, pro eo quod eam vel vili persone, vel contra
voluntatem suam raptui tradiderint, cuius etiam honorem debuerat exaltare,
medietatem facultatis sue amittant, ipsi nicilominus sorori tradendam, et
insuper in presentia aliorum a Judice quinquagena flagella suscipiant; ut hoc
alii comoniti terrore formident. Audito res vero raptoris, qui cum ipso fuerint,
disciplinam accipiant, sicut est in Lege alia constitutum. Raptor autem
inexcusabiliter superiori Lege, est in rebus et in status sui dignitate damnetur.
/[4]/ Antiqua V. Si quiqumqe rapiat alienam sponsam.
Si alienam sponsa
quicumque rapuerit, de raptoribus ipsius facultatibus medietatem isponso
iubemus addici. Quod si minimam aut nullam abeat facultatem, his quos supra
memorabimus, qum homnibus que abuerit, tradatur ad integrum, ita ut, venundato
raptore, de eius pretio equales abeant portiones. Ipse
autem raptor, si peractum iscelus est, puniatur.
VI. Si quispiam de raptoribus occidatur.
Siquis de raptoribus fuerit occisus, homicidium(3) non teneatur,
quod pro deferenda castitate comissum est.
VII. Antiqua. Infra quod tempus
liceat accusare raptorem.
Et si parentibus, vel puelle quum raptore de nuptiarum definitione
conveniat. Raptorem
virginis vel vidue infra xxx. annis omnino liceat accusare. Quod qum parentes
puelle, sive qum eadem puella vel vidua de nuptiis fortasse convenerit, inter
se agendi licentiam negari non poterit. Transeactis xxx. annis, accusatio omnis
sopita manebit.
/5/ Flabius^ /^gloriosus\
/cnñds\ Cindasvindus Rex.
VIII Si serbi mulierem ingenuam rapuerint.(4)
Equitatis opportunitas exigit legem ponere secuturis, vnde dubitationis
hoccasio inter presentes hoccurrerit. Servi igitur, si sciente Domino
vel iubente, raptum facere praesumserint, ad omnem legalem satisfactione
serborum Dominus Judicis instantia instantia conpellendus est. Quod si extra volumtatem domini servi talia
perpetraverint, Judis idem que instantia conpreensi, hac
decalbationis feditatem multati, trecentis insuper singuli flagellorum
hictibus verberentur. Ille tamen serbus, qui idem ingenuam mulierem per rapinam
copulari quesivit, penam senten^ /^tie\ subiacebit.
Flabius gloriosus Recesvindus. (Rcñs)
VIIII. Si servus mulierem libertati traditam rapuerit.
Si servus libertam rapuisse detegitur, quoniam iam non vnius conditionis
esse noscuntur, si voluerit pro servo conpositionem dominus dare ut centum
solidos mulieri persolvat. Aut si noluerit, eudem servum in pene supplicio
tradat.
Flabius gloriosus Cindasvindus Rex (Cinñds)
X. Si serbus ancillam alterius rapuerit.
Si serbus ancillam iuris alieni rapuerit, ducentorum flagellorum verberibus
cesus hac decalvatus, ab ancilla etiam, si dominus ancille voluerit, absque
dubio separentur.
XI. De sollicitatoribus filiorum, vxorum alienarum, vel etiam viduarum, hac
de his qui puellam aut viduam ingenuam, absque regio iussu, violenter dare
maritum presumserit.
Omnes quod
honestatem vite conmaculat, legalis(5) necesse est, ut
censura quoderceat. Jdcirco
sollicitatores adulteri vxorum, vel filiarum alienarum, adque viduarum, sive eisponsorum,
per ingenuum vel ingenuam, seu per servum et ancillam, adque etiam libertum aut
libertam, mox manifestus indiciis talium scelerum mandata deferentes patuerint,
cum etiam, ha quibus missi fuerint, instantia conpreensi, in eius
potestate tradatur, cuius vxorem, vel filiam, sollicitasse repperiantur: ut
illi quoque de heis quod voluerit sit iudicandi libertas, quem vel cum
iugalis ordo, vel parentalis propinquitas huius vltorem criminis legaliter esse
demonstrat. Illi quoque, qui puellam ingenuam vel viduam, vel absque regia
iussione, marito violenter presumserit tradere, quinquem libras auri,
cui vim fecerint, cogatur exolvere, et /[6]/ huiusmodi
coniugium, si mulier dissentire probatur, hisritum nicilhominus abeatur.
Flabius gloriosus Recesvindus Rex
XII. De ingenuis adque servis quos in rapto interesse constiterit.
Qui in raptu interfuisse congnoscitur, si liber est, sex auri vncias
reddat, et L(6) hictus flagellorum publice extensus accipiat. Nam si
servus fuerit, et sine domino volumtate hoc fecerit, centum publice flagella
suscipiat. Quod si servus in raptu interfuerit cum domini volumtate, dominus
ita pro eo conponat, sicut de ingenuis constitutum.
IIII Titulus de adulteriis.
I. Si, conibente, aut non conibente vxore, cum
alio viro adulterium faciat.
II. Si puella vel mulier disponsata adulterrasse
reperiatur.
III. De adulterio vxoris.
IIII. Si adulter cum adultera occidatur.
V. Si pater vel propinqui in domo adulteram
occiderint filiam.
VI. Quod servis perventos adulteros occidere non
iubetur.
VII. Si puella vel vidua ad domum alterius pro
adulterio venerit, eamque vir ipse habere coniugem.
VIII. Si mulier(7)
ingenua isponte adulterio cuicumque se misceat viro.
VIIII. Si mulier ingenua marito alterius sese
adulterio istrupo.
X. Pro adulterio torquendos servos et ancillas
in capite dominorum.
XI. Si pro celando adulterio iscelere mancipium
libertati tradatur.
XII. De adulterorum coniugium rebus.
XIII. De personis quibus adulterio accusare
conceditur, et qualiter perquiri aut convinci iubetur.
XIIII. Si ingenuus sive servus virginem aut viduam
ingenuas violenter polluisse adulterio degatur.
XV. Si ingenuus, ^ /^sive\ servus, nesciente
domino, alienam consentientem adulterasse convincatur ancillam.
XVI. De adulterio ancille, si cum adultero
violenter ac consentienter fecisse probetur.
XVII. De meretricibus ingenuis, vel ancillis, aut
si earum iscelus Judices perquirere, vel corrigere noluerint.
XVIII. De inmunditia Sacerdotum et Levitarum.
/7/ I Antiqua. Si,
conubente, aut non connubente vxorem, qum alio viro adulterium faciat.
Noviter emendata.}
Siquis vxore aliene adulterium intulerit violenter, addicatur marito
mulieris ut in eius potestate vindicata consistat. Quod si mulieris fuerit fortase consensus,
marito similis sit potestas de his faciendis quod placeat.
Antiqua. II. Si puella vel mulier
disponsata adulterasse [r]eperiatur(8):
Noviter emendata.}
Si inter isponsum et isponse parentes, aut cum ipsam forsitam mulierem, que
in suo consistat arbitrio, dato pretio, et sicut consuetudo est, ante tes
pacto placito de futuro coniugio, facta fuerit definitio, et postea puella vel
mulier adulterium conmisisse detegitur, vna cum adultero puniatur, aut certe ei
qui sponsus fuerat ambo tradantur, ut
quod eis faciendi quod voluerit abeat potestatem, et pretium ad illum isponsum
qui dederat revertatur.
Antiqua III. De adulterio vxoris.
Noviter emendata.}
Si cuiuslibet vxor adulterium fecerit, et depreensa non fuerit, ante
Judicem conpetentibus signis vel indiciis maritus accusset. Et si mulieris
adulterium manifeste patuerit, adulter et adultera ipsi tradantur, ut quod eis
facere voluerit, in eius proprio consistat arbitrio.
IIII Antiqua. Si adulterum(9)
cum adultera maritus occidatur.
Si adultero cum adultera maritus vel isponsus occiderit, pro omicidio non
teneatur.
V. Antiqua. Si pater vel propinqui
in domo adulteram occiderit filiam.
Si filiam in adulterio pater in domo sua occiderit, nullam penam aut
calumniam incurrat. Si certe eam
reservare voluerit, faciendi de ea et adultero quod voluerit habeat
potestatem. Similiter et de #(10),
sive sive patrui post obitum patris faciendi abeant(11)
libertatem.
VI. Flabius gloriosus Recesvindus. Quod servi perventos adulteros occidere
non iubetur.
Sicut in parentibus in domo repertos adulteros negare conceditur, ita
perventos a servis perimi non iubentur.
Sequm eos servis repererint, sub honestate custodia
teneant, donec aut domino domus, aut Judici presentandos exibeant, et detectos
certis indiciis, legalibus pena precellat.
/[8]/ VII. Antiqua. Si
puella vel vidua ad domum alterius pro adulterio venerit, eamque viri pro
adultero(12) abere et non iungendi vellint.
Si puella ingenua sive vidua ad domum alienam adulterii perpetrationem
convenerit, et ipsam ille vxore voluerit abere, et parentes, ut se abeant,
adquiescant; ille pretium parentibus det quantum parentes vellint, vel quantum
ei cum ipsa muliere convenire potuerit. Mulier vero de parentum rebus nullam
inter fratres suos, nisi parentes voluerint, abeant(13) portionem.
VIII. Antiqua. Si mulier ingenua isponte adulterio se cuicumque misceat
viro.
Si ingenua mulier cuicumque viro se adulterio volens miscuisse detegitur,
si eam ipse vxorem abere voluerit, abeat potestatem. Sin autem noluerit, sue
inputet culpe, qui se adulterio volens conmiscuisse congnoscitur.
VIIII. Antiqua. Si mulier ingenua
marito alterius se se adulterii iungat istrupro.(14)
Siqua mulier ingenua ingenua marito alicuius adulterio se sociaberit, et ex
hoc manifestis indiciis convincta patuerit, abdicatur vxori cuius maritus
emiscuit, ut in ipsius potestate vindicta consistat.
X. Antiqua. Pro adulterio torquendus serbus et ancillas in capite
dominorum.
Pro causa adulterii etiam in domini(15) domine sue capite,
servi vel ancille torquende sunt, ut veritas certius sit invenire, et
indubitanter agnosci.
Antiqua. XI. Si pro celando
adulterii iscelere mancipium libertati tradatur.
Siquis pro hoccultanda
veritatem mancipium manum mittat, ne possit pro adulterii probationem
torqueri, libertas data non valeat.
Flabius Cindasvindus Rex
XII. De adulterorum coniugium rebus.
Preterite quidem Legis
sanctionem constitutum recolimus, adulteram mulierem, pariter et
adultere marito eius tradi devere. Tamen quia de rebus quia
de rebus eorum sepe Judices duvitare /9/ contigit, ideo recolimus(16)
specialiter decernere neccessarium extitit, ut si vxoris adulterium, proponente
viro, manifeste patuerit, et tam adulteram, quam adulter de priori coniu^/n\gio
legitimos filios non abuerit, omnis eorum hereditas marito mulieris adultere
cum personis pariter addicatur.
Certe si filios legitimos de priori coniugio adulterii abuerit, ipsis
omnis ereditas ex omibus pertinebit, et huius tantum persona marito adulteres
subiacebit. Vxor vero adultera, sive de priori coniugio, vel postremo legitimos
filios abere dinnoscitur, sequestrata filiis de priori coniugio portionem, et
in eorum potestate relictam, si suorum filiorum, ex eadem que postmodum in
adulterio convincitur coniungere creaturam, maritus eius portionem obtineat, ut
post suum obtum(17) eisdem filiis possidendam relinquat. Ita
tamen, ut postquam vxor adultera in potestate fuerit mariti(18)
redacta, nulla sit illi vlterius, vel fornicandi qum ea, vel in coniugium illam
sociandi licentiam. Nam si fecerit, ipse quidem de rebus eius nicil
abiturus est; omnis tamen mulieris facultas, aut filiis eius legitimis, aut, si
filii eius defuerint, heredibus mulieris ex toto proficiet.
XIII. Antiqua. De personis, quibus adulterio accusare conceditur, et
qualiter perquiri aut convinci iubeatur.
Si perpetratum iscelus legalis censura non reprimit, iscelatorum temeritas
ab adsuetis vitiis nequaquam quiescit.
Ideoque quia corundam interdum vxores viros suos abominantes, seseque adulterio polluentes,
ita potionibus quibusdam vel maleficiorum factionibus eorunde virorum mentes
alienant adque precipitant, ut nec agnitum vxoris adulterium accussare publice
vel defendere valeant, nec ab eiusdem adultere coniugiis(19)
consortio vel dilectione discedant; jd
in causis talibus omnino servum dum est, ut si eiusdem adultere, aut decepti
mariti etate sunt legitimi fili, ipsis iuxta quod maritus adultere poterat, sit
aput(20) Judicem mulieris adulterium accusandi vel conprobandi
licentiam. Certe si aut filii
desunt, aut non eiusdem etatis vel sollerti[..],(21) et qui hoc
expedire legitime possit, ne fortasse dum dilatio vlsiscendi adulterii
intercedit, aut deceptum maritum fraudulenter adultera perimat, aut facultas
eius filiis(22) suis, aut propinquis ex hac occassione depereat,
propinquos mariti adultere sub hac discreptione accusandi adulteram lex ista
constituit. Ut si accussactionis huius fiduciam adsumentes, adulterium mulieris
eorum inquisitione manifestu patuerit, tam eiusdem adultere filii quo
cum ex ipso tempore convicta fuerit /[10]/ tale facinus perpetrasse,
quum etiam propinqui sui pos eius viri ovitum, si filii defuerint supprestes
existunt, et tamen aut non eiusdem etatis, aut nec talis experientie, qui
mulieris adulterium accusare vel convincere conpetenter intendant, tunc ille
propinquus/cus\ mariti, qui manifestum mulieris adulterium multus
fuerit, quintum partem facultatis adultere pro labore suo percipiat. Quattuor autem partes
ad integrum predictorum filii subvindicent ac defendunt. Nam si aut propinquorum in hac partem
tepeditas, aut filiorum neclegentia, vel fortasse muneris acceptio, vtrusque
cor+pens,(23) minime fuerint eadem hactio ut alibus personis
quesitandum ad regiam congnitionem eadem causa pervenerit, ipse proculdubio pro
mercede sua constiturusrus(24) est, vel a quo debeat tale(25)
negotium prosequi, vel quantum prosecutor de rebus iscelerate mulieris pro
conmodo sui laboris incuntanter consequi possit. Verum quia dificile fieri
potest, ut per liberas personas mulieris adulterium indagetur, dum frequenter
hoc vitium hocculte perpetrari sit sollicitum, Proinde quando ad convincendum
adulterium accusantem mulieris(26) ingenuitas omnino defuerit,
predictis personis, quibus eius adulterium accusare presenti lege permissum est,
Hoc etiam aperte licitum erit(27) per questionem familie vtriusque
domini, accusate mulieris adulterium coram Judice iustissime requiratur.
XIIII. Antiqua. Si ingenuus, sive servus virginem, aut viduam ingenua
violenter polluisse adulterio detegatur.
Noviter emendata.}
Si viduam quisque, vel virginem ingenuam violenter adulterandam conpresserit,
si ingenuus est, centum flagellis cessus, illi continuo, cui violentus extitit,
serbiturus tradantur. Servus vero conpreenssus a Judice ignibus concremetur.
Antiqua. XV. Si ingenuus vel servus, sciente domino, an
ignorante alienam consentientem adulterasse convincatur ancillam.
Si extra domum domini sui se adulterio volens ancillam is cuisse (28)
convincitur, in ancillam tantummodo vindicandi dominus abeat potestatem. Si vero ingenuus aut servus quem ancilla ex
consensu in domum domini ancille repperiantur /11/ talia comisisse,
ingenuus quidem pro idonea ancilla absque infamio certum verbera ferat. Pro
inferiori vero quinquaginta servus autem centum quinquaginta flagella
suscipiat.
Antiqua. XVII. De adulterio ancille, si cum adultero hec fecisse probetur.
Noviter emendata.}
Si ancillam quicumunqe violenter conpresserit alienam, eamqe
adulteraverit, vel in domum domini sui fuerit conpreensus, vel in quolibet loco
violentus extetisse convincitur; servus quidem ducentos ictus accipiat
flagelorum: ingenuus vero quinquaginta, et super hoc viginti solidos ancille
coatus exolvat. Dominus autem
tamen si in servo faciendum iussise probatur, superiori ingenuorum et damna et
flagella subiaceat.
XVII. Antiqua. De meretricibus
ingenuis, vel ancillis, aut si earum scelus Judices perquirere, vel corrigere
noluerint.
Noviter emendata.}
Si aliqua puella ingenua, sive mulier in civitate publice fornicationem
exercens, meretrix agnoscatur, et frequenter depreensa in adulterio nullo modo
erubescens iugiter multos viros per turpem suum consuetudinem adtrahere congnoscatur; huiusmodi(29)
mulier a Comite civitatis conpreensa trecentis flagellis publice verberetur, et
discussa ante populum dimittatur, sub ea conditione, ut postmodum in turpibus
vitiis nullatenus repreendatur, nec vnquam ei in civitate veniendi aditus
detur. Et si postmodum ad pristina facta
redisse congnoscitur, iteratum(30) a Comite Civitatis trecenta
flagella suscipiat, et donetur a Nobis alicui pauperi, iubi ingavisi(31)
serbitio permaneat, et numquam in civitate ambulare permittatur: quod si ita
forte contingat, ut cum conscientia patris vel matris adulterium conmittat, ut
quasi per turpem consuetudinem et conversationem victum sivi vel parentibus
suis adquirere videatur, et ex hoc ^(32) vel mater eius ^/^fuerit\
pro hanc iniquitate consentientes fortasse convi^/n\cti, singulorum
centena flagella suscipiant. Si vero ancilla cuiuscumqe in civitate(33)
simili conversatione abitare dinoscatur, a Judice correcta, trecentis flagellis
publice verberetur, et decalvata/*\(34) domino, sub ea conditione,
ut eam longius a civitate faciat conversarii, aut certe tali loco
transvertat, vbi penitus ad civitatem accessum non habeat; quod si forsitam nec
ad villam transmittere, nec vendere voluerit, et iterum ad civitatem reversa
fuerit[...],(35) huiusmodi dominus in conventu publico quinquaginta
flagella suscipiat. Ipsa vero ancilla donetur alicui pauperi, cui Rex, aut Dux,
aut Comes elegerit, ita ut postmodum ad eandem civitatem illi aditus veniendi
non prestetur; quod si contigerit, ut cum domini voluntate adulterium
comisisset, adquirens per fornicationem pecuniam domino suo, et ex hoc publice
fuerit convictus, ipse dominus eundem numerum flagel/[12]/lorum, qui
superius de eandem continetur ancillas, suscipiat. Similiter et de illis
precipimus custodire, qui per vicos vel villas in fornicandi consuetudinem fuerint
depreense. Quod si Judex per
neclegentiam, aut forte redemtus beneficio, talia requirere, aut contestare,
vel distringere noluerit, a Comitem Civitatis centum flagella suscipiat;
et tringinta solidos reddat ei, cui a Nobis fuerit ordinatum
Flabius gloriosus Recesvindus Rex
XVIII. De inmunditiis Sacerdotum et Ministrorum.
Quia quanto munditia carnis sacra auctoritatis inperat, tanto hanc
apetere ipsius ministros eius clamor informat: Adeo et Nos ponere finem
inlicitis ausibus rite conpellimur: Quoniam et ipsi divinis nutibus debotissime
placere conamur. Igitur quemcumque Presbiterem, Diaconem, atqe etiam
Subdiaconem, devote vidue penitentis, seu quicumque virgini, vel
muliercule seculariter, aut coniugium, aut adulterium comixtum esse
evidentissime patuerit; mox Episcopus, vel Judex reppererint, talem
conmixtionem disrumpere non retardent. Redacto autem illo in sui pontificis potestate,
sub penitentie lamenta iuxta sacros
canones deputentur; quam districtionis eius severitatem, sit
Pontificum torpor inplere neclexerint, idem Pontifex duas auri libras
fisco persolvat, et comissum malum non differat vindicare: quod si corrigere
hoc nequiverit, aut concilium appellet, aut Regis hoc auditibus denuntiet. Mulieres
vero, que illis fuerint predictis inmunditiis inplicate, centenis flagellis a
Judices verberentur, et comiscendi se illis aditus homnino negentur,
servata ab Episcopis etiam si per hoc iscelere in vtroque sexu patrum
sententiam, que cononam decretis agnoscitur ordinata. In vlciscendis autem
talibus sceleribus non pascimdamus accusandi vel puniendi licentiam, nisi aut
manifestis indiciis patuerit iscelus, aut legitime fuerit idipsum mala
accusatum, atque convinctum, quatenus nulla videamur intentione, vel
ordinatione patrum transgredi precepta Sanctorum, aut obviare sacris regulis
anticorum.
V Titulus de incestis, et apostaticis, adqe masculorum
concubitoribus.
I. De coniugiis et adulteriis incestivis.
II. Ytem de Coniugiis et adulteriis incestivis, seu virginibus sacris, ac
viduis, et penitentibus laicale veste, vel coitu<s> sordidatis(36)
III. De viris et mulieribus tonsuram et vestem religionis prevaricantibus.
IIII. De speciali viduarum fraudulentia conpescenda.
V. De sodomitis, qua debeant vltionis sententiam perculi.
/13/ VI. De masculorum istupris.
VII. De violentibus paternum adque fraternarum.
I. Flabius Chindasvindus Rex. De
Coniugiis et adulteriis incestivis.
Nullus presummat de genere patris vel matris, avi quoqe, vel
abie, seu parentum vxoris patris etiam disponsata, aut viduam, vel
propinquorum suorum relictam sibi in matrimonio copulare, vel adulterio
polluere. Ita ut vsqe ad sextum generis gradum nulli liceat
sanguinis propinquitatem libidos efedare, vel coniugio appetere, excepto illas
personas, quas per ordinatione adque consensum Principum ante hac
Legem constitutam adeptos fuisse coniugium,(37) que nequaquam per Legis
huius seditum teneri poterunt ad rea(38) tum. Similis et de
mulieribus hordo servandus est. Qui vero
contra hanc constitutionem presumserit facere, Judex eos non differat separare,
ut tamen nefande pollutionem(39) divisi iuxta qualitatem sexus in
Monasteriis diligentur, illic iugiter permansuri. Quid vero de eorum
facultatibus observari conveniat, subterius corrupte Legis sentia
manifestat.
II Ytem De coniugiis et adulteriis incestivis, seu virginibus sacris, ac
viduis, et penitentibus laicale veste, vel coitu sordidatis.
Vniversis Provincis, Domino ordinante, ad regni nostri dicionem
pertinentibus, noxia preteritorum operum pravitas fecit futuris temporibus Lege
ponere, et vitiosis facinoribus licentiam inolitis termino iustitie
obviare. Audetur deniqe a
multis contra divine legis moniti vel contra honestos vite conmunes
mores, devotas Deo virgines, et continentiam viduitatis cum benedictiones
sacerdotis iuxta morum canonum profitentem, seu adfinitatis consanguinitate
coniunctas feminas, aut violenter, aut consensus sive coniuges summere, et Deo
dicatam castitatem, vel referendam generis copulationem inconcesse lividinis
inmunditia sordidare. Que temeritas, dum vel a viris, vel a feminis eius
professionis admitetur, et castis oborret moribus, et fidem veram
inpugnant. Zelamus enim pro
veritatem Zelo Dei, adqe Eclesiam Sanctam Catholicam
his fidei nostre conmonemus decretis, ut deinceps sicut et Canones eclesiastici
proibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub religionis abitum
consistentem, profitentem, seu agentem penitentiam, vel sui proximam generis,
aut eam de cuius admissionem incestive notam(40) possit
subire infamie, non in licito conubio aut vim, aut consensu accipiat
coniugem; quia nec verum poterit esse coniugium, quod a meliori proposito
ducitur ad deterius, et sub falsi nominis copula, incestiva pollutione
fornicationis inmunditia perpetratur. Hoc vero nefas si agere amodo Provinciarum nostrarum cuiuslibet gentis
hominis sexus vtriusque intemtaverint, insistente Sacerdote vel Judice, etiam
si nullus accuset, omnis modis separati exilio perpetuo religentur. Nec aliqua
in defensionem sui longitudinis temporis excusentur. Eorum vero bona, qui talia gesserint, si
eisdem priori coniugio filii defue-/[14]/rint, ipsorum filis absqe
infamie nota omnino proficiant. Quia licet sint iscelerate concepti, sunt tamen
vnda sacri Babtismatis expiati. Quod si filii forte defuerint, illi ad capienda
hereditatem succedant, quibus priscarum Legum sanctio legitimam successionem
indulgit. Similis quoqe de
Religiosis forma servavitur, quibus nubere canonum sententia proibetur. Illis
tantum feminis hab ac(41) sententia segregatis, que
violentiam coniunctionis indevite sine precedenti, vel [...](42) sequenti
consensionem pretulerint. Sacerdotes
vero vel Judices, si talia congnoscentes vlcisci fortasse distullerint, quinas
auri libras fisco cogantur exolvere.
Quod si forte hit(43) redarguere voluerint, nec
expotuerint, Regis oc(44) auditibus insinuare procurentur
quod eorum non potuit vindicare sententia, principalis damnet omnino censura.
III Flabius Chindasvindus Rex
De viris, et mulieribus tonsuram, et vestem religionis prevaricantibus.
Apostatice calamitatis oproprium ex hoc merito funditus extirpari
conpellitur, ex quo Deum nobis propitius fore confidimus. Si enim quod minimam
peccata corrigimus, pietatem eius fautricem nobis efficimus, quanto magis si
iscelus in divinitate conmissum severissime censure falce recidimus? Jedoqe
hac in perpetuum mansura lege sancimus, ut quicumque religionis abitu per
honorabile tonsure signaculum, aut tempore penitentie susceperint, aut non
fraudalenta, set pia parentum oblatione meruerint, aut propria voluntatis
devotione tenuerint, et ad laicalem conversationem postmodum apostatizando
redierint; iusta sententiam canonum ad eundem(45) religionis
ordinem, quodlibet prosequenter educantur inviti,(46) adqe
infamie nota respresi, et in monasteriis perenniter religati, distrinctiori(47)
macerentur penitentia corrigendi. Illis
tantum supplicio severitatis huius indulto, quos aut aliene fraudis cogit
inpulsio, aut ordinis omissi regressum volumtatis proprie reduxerit votum: si tamen nec vir secundum uxorem, nec mulier
maritum alterum abuisse detegitur. Illos etiam ab ac sententia inmunes
efficimus, qui sic invalescente langore, ad penitentie vel tonsure pervenerint
ordinem, ut nicil se accepisse tunc noberint, nec petisse miminerint. Prevaricatoris viri
facultatem propinqui eius heredes incunctanter obtineant. Nam quod ab vxore
quodlibet tempore fortasse donatum perceperat, propinqui vxoris heredibus absqe
dubitatione proficiat. Adque hec etiam
de feminis omnino serbavitur forma, ut penitens virgo vel vidua, sive his-/15/te
laicali deposite, a secularia denuo sumserint indumenta, aut iungerint
fortasse coniungia; similis eas set in admissione rerum, iuxta
superiorem de viri taxatum ordinem, censura redarguat, et districtionis pena
precellat. Ita videlicet ut proprietatem femine eius filii, aut heredes eius habeant.
Donationem autem a viro percepta propinqui mariti,
a conscripta donatione noscitur, deberi sibi congnoscant. Et quoniam
apostatizandi precipitatio fraude potius mulierum sepissime perpetratus,
jd etiam oportuit presenti Legem censendum, ut quidquid a viro seu ante
nuptias, in nomine isponse vel vxoris titulo fuerit dotali conscriptum, non
mulieris heredes,(48) set heredes eius, qui dotem conscripsit, sivim(49)
et per omnia noverint vindicandum. Personis vero talibus accusandi, adqe
aliena negotia prosequendi licentiam penitus abnegamus; quia non poterunt in
negotiis secularibus fideles existere, qui devotionem sanctam ausu conprobantur
sacrilego temerasse.
Flabius gloriosus Egica Rex: IIII De Speciali viduarum fraudulentia
conpescenda.
Solet quo|(50)
rundam infelicium viduarum astutia fraudem devotioni admiscere, [...]
Notes
(1) See Hook, ‘A Copy
of the Leges Antiquae Regum Wisigothorum in
Phillipps MS 2232’, in Text & Manuscript
in Medieval Spain. Papers from the King’s College Colloquium, ed.
David Hook, King’s College London Hispanic Series, V (London: King’s College
London, Department of Spanish & Spanish-American Studies, 2000), pp. 1-20;
‘Una aportación a la historia del texto de las Leges antiquae regum Wisigothorum ofrecida por un nuevo testimonio
manuscrito’, in Libros y documentos en la
alta Edad Media: los libros de derecho; los archivos familiares. Actas del VI
Congreso Internacional de Historia de la Cultura Escrita, ed. Carlos Sáez, Biblioteca
Litterae, 3-4, 2 vols (Madrid: Calambur, 2002), II, 231-39. On Phillipps and
the Bibliotheca Phillippica, see the classic account by A.N.L. Munby, Phillipps Studies, 5 vols (Cambridge:
Cambridge University Press, 1951-60); and for his Iberian interests and
manuscripts, see Hook, The Hispanic,
Portuguese, and Latin American Manuscripts of Sir Thomas Phillipps,
Publications of the Magdalen Iberian Medieval Studies Seminar, 5, 2 vols
(Westbury on Trym: Fontaine Notre Dame/David Hook, 2017), in which MS 2232
(III) is illustrated as vol. I, plate VIII.
(2) rex: sic MS. Misinterpretation of a
contraction of rerum? The underlining of x shows that the error was
noted for correction.
(3) homicidium: -um
overwitten to read thus.
(4) rapuerint: -nt
overwritten to read thus.
(5) legalis: an erasure
follows the final -s.
(6) L: a marginal clarification ‘L’ suggests that the
form of the majuscule in the exemplar followed gave some pause to the copyist,
who (at the expense of immediate clarity) reproduced in his transcription an extended
lower flourish as well as the diacritical marks used in the MS to distinguish a
numeric letter, namely a horizontal line above the letter with a central dot
above it. The marginal addition of a plain Roman Capital ‘L’ confirms that the
penalty is fifty lashes.
(7) mulier: -e- is
overwritten to read thus.
(8) reperiatur: r- overwritten
on ‘p’ which is not struck out, giving the appearance of ‘preperiatur’.
(9) adulterum: altered
from adulterium.
(10) The character
represented here by a modern hache-tag is composed of two long right-sloping
strokes, akin to an unfinished ‘ff’, but with three short strokes horizontally
across them as if by way of cancellation; a problem with legibility or with
interpretation of a contraction probably underlies this and the following
duplication of ‘sive sive’, the second occurrence of which is marked for
deletion by underlining. The word lacking but
indicated by # is ‘fratres’ (cf. RAE, Fuero
Juzgo en latín y castellano, cotejado con los más antiguos y preciosos códices
(Madrid: RAE, 1815), p. 40: ‘et fratres, sive patrui’).
(11) abeant: initial h-
erased and a- overwritten on it.
(12) adultero: altered
from adulterio.
(13) abeant: altered from
habeant by overwriting.
(14) istrupro: altered
to -tru- from -tu- by overwriting.
(15) domini: final -i
altered from -o by overwriting.
(16) recolimus: struck
out with a wavy line; duplicated from ‘constitutum recolimus’ above, then
corrected. Various other duplications can be seen in the text, some detected
and marked or corrected, others not; an example of the latter is the
immediately-preceding ‘quia de rebus’.
(17) marginal note: {obitum}.
(18) mariti: final -i
overwritten to read thus.
(19) coniugiis: penultimate
letter altered to -i- by overwriting.
(20) apud: altered to
-t (sic) from -d by overwriting.
(21) sollerti[..]: two
letters are struck out here, now illegible, but possibly ‘et’. If so, the
copyist may have read the word initially as a verb form ending in -et, then
realised that the copulative ‘et’ was involved, and corrected his error.
(22) filiis: originally
written ‘fillis’, then overwritten to read ‘filiis’.
(23) cor+pens: this
must represent a misreading of a contracted form of ‘corrumpens’, with the
contraction mark mistaken as the horizontal bar of a cross.
(24) constiturus: -r-
overwritten to read thus.
(25) tale: first letter
altered to t- by overwriting.
(26) mulieris: -er-
overwritten to read thus.
(27) erit: initially
written ‘est’ or ‘et’(?), altered to this form by overwriting.
(28) ancillam is
cuisse: marginal note: {forte: miscuisse}.
(29) huiusmodi: third
letter altered to -i- by overwriting.
(30) iteratum: first
three letters overwritten to give this form.
(31) iubi: marginal note: {forte vbi}.
(32) caret sign: marginal
note: {desit pater}.
(33) civitate: -a-
overwritten to read thus.
(34) asterisk: marginal
note: {desit tradatur}.
(35) fuerit: three following letters now illegible beneath
an ink blot.
(36) coitu<s>
sordidatis: final -s of coitus erased; initial s- of sordidatis inserted by overwriting.
(37) coniugium: altered
from coniugiumqe.
(38) marginal sign ./. added
here without textual indication of its referent.
(39) pollutionem: -e-
overwritten.
(40) marginal sign ./. added
here without textual indication of its referent.
(41) hab ac: marginal
note: {ab hac}.
(42) word struck out:
possibly con?
(43) hit: marginal note:
{id}.
(44) oc: marginal note:
{hoc}.
(45) eundem: second
letter altered to -u- from -a- by overwriting.
(46) inviti: final
letters of inviti written over an erasure.
(47) distrinctiori: last
-r- overwritten altering a now illegible letter.
(48) heredes:
penultimate letter altered to -e- by overwriting.
(49) sivim: marginal
note: {forte, sibi}.
(50) RAH Cód. 34 begins
here.
©
Text, introduction, and notes: David Hook 2019.
CN01032019.003.