Phillipps MS 2232 (vol. III): A Witness for Text Lost from the San Millán Codex of the Leges antiquae regum Wisigothorum (Madrid, RAH, Códice 34)

CN.01032019.03

David Hook

MIMSS, Oxford

Introduction

As has been established elsewhere, the manuscript formerly in the library of Sir Thomas Phillipps as MS 2232, volume III (now MS L-1 in my library) contains a copy of the  Leges antiquae regum Wisigothorum, transcribed from the damaged San Millán codex now preserved as Real Academia de la Historia, Madrid, Códice 34.⁽¹⁾ The importance of Phillipps 2232, as I have previously noted, is that it contains the text of some (though unfortunately not all) of the folios that were lost from the beginning of the San Millán codex at some date between 1821 and 1851 during the slow progress of that manuscript from San Millán via Burgos to the RAH.  My previous studies have described the codicological aspects of the Phillipps manuscript, traced its provenance and history, commented on some of its textual characteristics in relation to the processes of transcription and correction, and given a transcription of the titles of the laws contained in the opening folios (its pp. 3-15) in which it preserves some of the text missing from RAH Cód. 34; it remains now to present here an edition of the full text of the relevant section of the manuscript in order to make it freely available for study. The rest of the MS is not transcribed here.

           The relevant section of the Leges covers from Book III, title 3, law 1 (with which this copy begins in mid-sentence), to III.5.4 (Hook 2000: 8); although the San Millán/RAH codex now lacks this material, these laws are of course preserved in other witnesses. (The folios immediately preceding this section in the Visigothic Lawcode had presumably already been lost from the San Millán codex before the Phillipps copy was transcribed.)

           Despite the process of correction to which various marks (e.g. asterisks, marginal obliques, underlining) and annotations in the Phillipps copy attest, this witness is characterised by a notable level of textual variants, a significant proportion of which may be ascribed to ordinary processes of mechanical error during copying. Although Phillipps 2232 is the unique witness for this section of the text transmitted by RAH Cód. 32 when the latter was still complete, the reliability of the later copyist may be assessed by reference to the level of error in his work on copying the extant section of the RAH codex. (The latter section remains, of course, our principal witness for checking the San Millán/RAH codex version against other early manuscripts.) It seems likely that very many of the minor textual quirks found in Phillipps 2232 (which range from misreadings and errors in recognition of individual letter-forms, probable failure to note contraction signs, and transpositions of individual letters, by way of problems of word-separation, to duplications, and transposition of entire words) are the fault of its copyist rather than that of  his tenth-century predecessor; but where substantive omissions, duplications, and transposition of complete phrases or longer sections of text are involved, this impression requires verification by a careful collation of Phillipps 2232 with the known corpus of early witnesses for the Visigothic Lawcodes: an exercise which falls outside the scope of the present note and which I leave to others to accomplish on the basis of the edited text supplied here.

Editorial Criteria

The edition which follows is a conservative transcription, and uses the following conventions; my notes to both introduction and text are found at the end of the edition:

/ /        When superscript, these enclose pagination.  The text begins on p. 3; the MS is not foliated but paginated, with numbers written on odd-numbered pages only. In this edition numbers are supplied [within brackets] also for even-numbered pages.

           / \        interlinear insertion.

           ^         caret sign.

           }          form of bracket used by the copyist of MS 2232 to close marginal notes (a corresponding opening bracket { is editorially supplied in each case here).

           [ ]        modern editorial intervention or comment (including supplied pagination).

           le        letters struck out in the MS.

atem   letters underlined in the text of the MS. Because underlining is used there to indicate both a point requiring checking or correction and in order to highlight the titles of some laws, cases of the latter application are ignored and only the former use is recorded in this edition.

           < >      letter(s) erased in the MS but still identifiable.

( )        enclose superscript numbers for endnotes.

;          The apparently inconsistent punctuation of the MS is not reproduced; further study is required in order to determine whether any coherent underlying rationale may be detected. My current interpretation is that the copyist firstly reproduces with only occasional accuracy elements of a system whose principles he had not fully understood, and secondly adds variations of his own, sometimes as a result of a defective rendering of the Latin of his exemplar. My editorial intervention here consists of repunctuating the text for the most part following the RAE edition of 1815; most of the punctuation signs of the Phillipps MS have therefore been omitted (for example, the medial points in the following  clauses: ‘Equitatis opportunitas exigit ^. legem ponere ^. secuturis; vnde dubitationis ^. hoccasio inter presentes ^. hoccurerit; servi igitur, si sciente Domino vel iubente, raptum ^. facere praesumserint; ad omnem ^. legalem satisfactione serborum Dominus Judicis instantia conpellendus est.’ Cf. also the heading for III:3.vi: ‘Quod servis ^. perventos ^. adulteros ^. occidere ^. non iubetur’, noting also the necessary correction to Hook 2000, p. 19, iubetur for iubecur). The most interesting feature of the copyist’s punctuation is what appears to be an attempt to reproduce, with varied success, a well-known medieval dot-and-stroke sign (visually akin to an inverted semicolon) from his exemplar. Occasionally the resulting mark resembles a semicolon, sometimes a colon, occasionally an interrogation mark. The adoption of the RAE 1815 punctuation brings some problems when the Phillipps MS is markedly variant for one reason or another, but these are outweighed by its advantages in facilitating collation of the text.

Edition

^/3/ integritatem virginitatis ut castitatibus amittat, puella vel vidua potuerit a raptore revocare, medietatem de rex⁽²⁾ suarum ille qui rapuit perdat, ei quem rapuerit consignandam. Si vero ad inmunditiam quam voluerit raptor potuerit pervenire, in coniugio puelle vel vidue mulieres quam rapuerat per vllam conpositionem iungantur; et homnibus rebus suis traditis ei, cui violentus fuit, et ducentos insuper in conspectum omnium publice hictus accipia flagellorum, et careat ingenuitatis sue istatum, parentibus eiusdem, cui violentus extiterat, aut ipsi virgine vel vidue quam rapuerat, in perpetuum serviturus.

II. Si a potestate raptoris puella parentes eripere potuerint.

Si parentes mulierem vel puellam rapta excusserint, ipse raptor parentibus eius mulieris vel puelle in potestate tradatur, et ipsi mulieri penitus non liceat ad eundem viro esse coniure. Quod si facere presumserit, ambo morti tradantur. Si certe ad Episcopum vel ad Altaria Sancta confugierint, vita concessa, omnismodis separentur, et parentibus rapte serviture tradantur.

III. Si consentiant raptori parentes de disponsata puella.

Si parentes raptori consenserint, pretium filie sue quodcumq^e priore isponso definisse noscuntur, in quadruplum eidem isponso cogatur exolvere. Idem vero raptor Legibus inexcusabiliter isponso maneat obdicatus.               

Antiqua

IIII Si patre . . . .

Si, vivo patre, fratres raptori consenserint, aut in raptum sororis conscii comprobantur, excepta morte, damnum quod de raptoribus est constitum, excipiant. Si vero post obitum patris fratres sororem suam raptori tradiderint, vel raptori lebandam consenserint, pro eo quod eam vel vili persone, vel contra voluntatem suam raptui tradiderint, cuius etiam honorem debuerat exaltare, medietatem facultatis sue amittant, ipsi nicilominus sorori tradendam, et insuper in presentia aliorum a Judice quinquagena flagella suscipiant; ut hoc alii comoniti terrore formident. Audito res vero raptoris, qui cum ipso fuerint, disciplinam accipiant, sicut est in Lege alia constitutum. Raptor autem inexcusabiliter superiori Lege, est in rebus et in status sui dignitate damnetur.

^/[4]/ Antiqua V.  Si quiqumq^e rapiat alienam sponsam.

Si alienam sponsa quicumque rapuerit, de raptoribus ipsius facultatibus medietatem isponso iubemus addici. Quod si minimam aut nullam abeat facultatem, his quos supra memorabimus, qum homnibus que abuerit, tradatur ad integrum, ita ut, venundato raptore, de eius pretio equales abeant portiones. Ipse autem raptor, si peractum iscelus est, puniatur.

VI. Si quispiam de raptoribus occidatur.

Siquis de raptoribus fuerit occisus, homicidium⁽³⁾ non teneatur, quod pro deferenda castitate comissum est.

VII. Antiqua.  Infra quod tempus liceat accusare raptorem.

Et si parentibus, vel puelle quum raptore de nuptiarum definitione conveniat. Raptorem virginis vel vidue infra xxx. annis omnino liceat accusare. Quod qum parentes puelle, sive qum eadem puella vel vidua de nuptiis fortasse convenerit, inter se agendi licentiam negari non poterit. Transeactis xxx. annis, accusatio omnis sopita manebit.

^/5/ Flabius^ /^gloriosus\ /cnñds\ Cindasvindus Rex.

VIII Si serbi mulierem ingenuam rapuerint.⁽⁴⁾

Equitatis opportunitas exigit legem ponere secuturis, vnde dubitationis hoccasio inter presentes hoccurrerit. Servi igitur, si sciente Domino vel iubente, raptum facere praesumserint, ad omnem legalem satisfactione serborum Dominus Judicis instantia instantia conpellendus est.  Quod si extra volumtatem domini servi talia perpetraverint, Judis idem que instantia conpreensi, hac decalbationis feditatem multati, trecentis insuper singuli flagellorum hictibus verberentur. Ille tamen serbus, qui idem ingenuam mulierem per rapinam copulari quesivit, penam senten^ /^tie\ subiacebit.

Flabius gloriosus Recesvindus. (Rcñs)

VIIII. Si servus mulierem libertati traditam rapuerit.

Si servus libertam rapuisse detegitur, quoniam iam non vnius conditionis esse noscuntur, si voluerit pro servo conpositionem dominus dare ut centum solidos mulieri persolvat. Aut si noluerit, eudem servum in pene supplicio tradat.

Flabius gloriosus Cindasvindus Rex (Cinñds)

X. Si serbus ancillam alterius rapuerit.

Si serbus ancillam iuris alieni rapuerit, ducentorum flagellorum verberibus cesus hac decalvatus, ab ancilla etiam, si dominus ancille voluerit, absque dubio separentur.

XI. De sollicitatoribus filiorum, vxorum alienarum, vel etiam viduarum, hac de his qui puellam aut viduam ingenuam, absque regio iussu, violenter dare maritum presumserit.

Omnes quod honestatem vite conmaculat, legalis⁽⁵⁾ necesse est, ut censura quoderceat.  Jdcirco sollicitatores adulteri vxorum, vel filiarum alienarum, adque viduarum, sive eisponsorum, per ingenuum vel ingenuam, seu per servum et ancillam, adque etiam libertum aut libertam, mox manifestus indiciis talium scelerum mandata deferentes patuerint, cum etiam, ha quibus missi fuerint, instantia conpreensi, in eius potestate tradatur, cuius vxorem, vel filiam, sollicitasse repperiantur: ut illi quoque de heis quod voluerit sit iudicandi libertas, quem vel cum iugalis ordo, vel parentalis propinquitas huius vltorem criminis legaliter esse demonstrat. Illi quoque, qui puellam ingenuam vel viduam, vel absque regia iussione, marito violenter presumserit tradere, quinquem libras auri, cui vim fecerint, cogatur exolvere, et ^/[6]/ huiusmodi coniugium, si mulier dissentire probatur, hisritum nicilhominus abeatur.

Flabius gloriosus Recesvindus Rex

XII. De ingenuis adque servis quos in rapto interesse constiterit.

Qui in raptu interfuisse congnoscitur, si liber est, sex auri vncias reddat, et L⁽⁶⁾ hictus flagellorum publice extensus accipiat. Nam si servus fuerit, et sine domino volumtate hoc fecerit, centum publice flagella suscipiat. Quod si servus in raptu interfuerit cum domini volumtate, dominus ita pro eo conponat, sicut de ingenuis constitutum.

IIII Titulus de adulteriis.

I.  Si, conibente, aut non conibente vxore, cum alio viro adulterium faciat.

II.  Si puella vel mulier disponsata adulterrasse reperiatur.

III.  De adulterio vxoris.

IIII.  Si adulter cum adultera occidatur.

V.  Si pater vel propinqui in domo adulteram occiderint filiam.

VI.  Quod servis perventos adulteros occidere non iubetur.

VII.  Si puella vel vidua ad domum alterius pro adulterio venerit, eamque vir ipse habere coniugem.

VIII. Si mulier⁽⁷⁾ ingenua isponte adulterio cuicumque se misceat viro.

VIIII.  Si mulier ingenua marito alterius sese adulterio istrupo.

X.  Pro adulterio torquendos servos et ancillas in capite dominorum.

XI.  Si pro celando adulterio iscelere mancipium libertati tradatur.

XII.  De adulterorum coniugium rebus.

XIII.  De personis quibus adulterio accusare conceditur, et qualiter perquiri aut convinci iubetur.

XIIII.  Si ingenuus sive servus virginem aut viduam ingenuas violenter polluisse adulterio degatur.

XV.  Si ingenuus, ^ /^sive\ servus, nesciente domino, alienam consentientem adulterasse convincatur ancillam.

XVI.  De adulterio ancille, si cum adultero violenter ac consentienter fecisse probetur.

XVII.  De meretricibus ingenuis, vel ancillis, aut si earum iscelus Judices perquirere, vel corrigere noluerint.

XVIII.  De inmunditia Sacerdotum et Levitarum.

^/7/ I Antiqua.  Si, conubente, aut non connubente vxorem, qum alio viro adulterium faciat.

Noviter emendata.}

Siquis vxore aliene adulterium intulerit violenter, addicatur marito mulieris ut in eius potestate vindicata consistat.  Quod si mulieris fuerit fortase consensus, marito similis sit potestas de his faciendis quod placeat.

Antiqua. II.  Si puella vel mulier disponsata adulterasse [r]eperiatur⁽⁸⁾:

Noviter emendata.}

Si inter isponsum et isponse parentes, aut cum ipsam forsitam mulierem, que in suo consistat arbitrio, dato pretio, et sicut consuetudo est, ante tes pacto placito de futuro coniugio, facta fuerit definitio, et postea puella vel mulier adulterium conmisisse detegitur, vna cum adultero puniatur, aut certe ei qui sponsus fuerat ambo tradantur,  ut quod eis faciendi quod voluerit abeat potestatem, et pretium ad illum isponsum qui dederat revertatur.

Antiqua III. De adulterio vxoris.

Noviter emendata.}

Si cuiuslibet vxor adulterium fecerit, et depreensa non fuerit, ante Judicem conpetentibus signis vel indiciis maritus accusset. Et si mulieris adulterium manifeste patuerit, adulter et adultera ipsi tradantur, ut quod eis facere voluerit, in eius proprio consistat arbitrio.

IIII Antiqua.  Si adulterum⁽⁹⁾ cum adultera maritus occidatur.

Si adultero cum adultera maritus vel isponsus occiderit, pro omicidio non teneatur.

V. Antiqua.  Si pater vel propinqui in domo adulteram occiderit filiam.

Si filiam in adulterio pater in domo sua occiderit, nullam penam aut calumniam incurrat.  Si certe eam reservare voluerit, faciendi de ea et adultero quod voluerit habeat potestatem.  Similiter et de #⁽¹⁰⁾, sive sive patrui post obitum patris faciendi abeant⁽¹¹⁾ libertatem.

VI. Flabius gloriosus Recesvindus. Quod servi perventos adulteros occidere non iubetur.

Sicut in parentibus in domo repertos adulteros negare conceditur, ita perventos a servis perimi non iubentur.  Sequm eos servis repererint, sub honestate custodia teneant, donec aut domino domus, aut Judici presentandos exibeant, et detectos certis indiciis, legalibus pena precellat.

^/[8]/ VII. Antiqua.  Si puella vel vidua ad domum alterius pro adulterio venerit, eamque viri pro adultero⁽¹²⁾ abere et non iungendi vellint.

Si puella ingenua sive vidua ad domum alienam adulterii perpetrationem convenerit, et ipsam ille vxore voluerit abere, et parentes, ut se abeant, adquiescant; ille pretium parentibus det quantum parentes vellint, vel quantum ei cum ipsa muliere convenire potuerit. Mulier vero de parentum rebus nullam inter fratres suos, nisi parentes voluerint, abeant⁽¹³⁾ portionem.

VIII. Antiqua. Si mulier ingenua isponte adulterio se cuicumque misceat viro.

Si ingenua mulier cuicumque viro se adulterio volens miscuisse detegitur, si eam ipse vxorem abere voluerit, abeat potestatem. Sin autem noluerit, sue inputet culpe, qui se adulterio volens conmiscuisse congnoscitur.

VIIII. Antiqua.  Si mulier ingenua marito alterius se se adulterii iungat istrupro.⁽¹⁴⁾

Siqua mulier ingenua ingenua marito alicuius adulterio se sociaberit, et ex hoc manifestis indiciis convincta patuerit, abdicatur vxori cuius maritus emiscuit, ut in ipsius potestate vindicta consistat.

X. Antiqua. Pro adulterio torquendus serbus et ancillas in capite dominorum.

Pro causa adulterii etiam in domini⁽¹⁵⁾ domine sue capite, servi vel ancille torquende sunt, ut veritas certius sit invenire, et indubitanter agnosci.

Antiqua. XI.  Si pro celando adulterii iscelere mancipium libertati tradatur.

Siquis pro hoccultanda veritatem mancipium manum mittat, ne possit pro adulterii probationem torqueri, libertas data non valeat.

Flabius Cindasvindus Rex

XII. De adulterorum coniugium rebus.

Preterite quidem Legis sanctionem constitutum recolimus, adulteram mulierem, pariter et adultere marito eius tradi devere. Tamen quia de rebus quia de rebus eorum sepe Judices duvitare ^/9/ contigit, ideo recolimus⁽¹⁶⁾ specialiter decernere neccessarium extitit, ut si vxoris adulterium, proponente viro, manifeste patuerit, et tam adulteram, quam adulter de priori coniu^/n\gio legitimos filios non abuerit, omnis eorum hereditas marito mulieris adultere cum personis pariter addicatur.  Certe si filios legitimos de priori coniugio adulterii abuerit, ipsis omnis ereditas ex omibus pertinebit, et huius tantum persona marito adulteres subiacebit. Vxor vero adultera, sive de priori coniugio, vel postremo legitimos filios abere dinnoscitur, sequestrata filiis de priori coniugio portionem, et in eorum potestate relictam, si suorum filiorum, ex eadem que postmodum in adulterio convincitur coniungere creaturam, maritus eius portionem obtineat, ut post suum obtum⁽¹⁷⁾ eisdem filiis possidendam relinquat. Ita tamen, ut postquam vxor adultera in potestate fuerit mariti⁽¹⁸⁾ redacta, nulla sit illi vlterius, vel fornicandi qum ea, vel in coniugium illam sociandi licentiam. Nam si fecerit, ipse quidem de rebus eius nicil abiturus est; omnis tamen mulieris facultas, aut filiis eius legitimis, aut, si filii eius defuerint, heredibus mulieris ex toto proficiet.

XIII. Antiqua. De personis, quibus adulterio accusare conceditur, et qualiter perquiri aut convinci iubeatur.

Si perpetratum iscelus legalis censura non reprimit, iscelatorum temeritas ab adsuetis vitiis nequaquam quiescit.  Ideoque quia corundam interdum vxores viros suos  abominantes, seseque adulterio polluentes, ita potionibus quibusdam vel maleficiorum factionibus eorunde virorum mentes alienant adque precipitant, ut nec agnitum vxoris adulterium accussare publice vel defendere valeant, nec ab eiusdem adultere coniugiis⁽¹⁹⁾ consortio vel dilectione discedant;  jd in causis talibus omnino servum dum est, ut si eiusdem adultere, aut decepti mariti etate sunt legitimi fili, ipsis iuxta quod maritus adultere poterat, sit aput⁽²⁰⁾ Judicem mulieris adulterium accusandi vel conprobandi licentiam.  Certe si aut filii desunt, aut non eiusdem etatis vel sollerti[..],⁽²¹⁾ et qui hoc expedire legitime possit, ne fortasse dum dilatio vlsiscendi adulterii intercedit, aut deceptum maritum fraudulenter adultera perimat, aut facultas eius filiis⁽²²⁾ suis, aut propinquis ex hac occassione depereat, propinquos mariti adultere sub hac discreptione accusandi adulteram lex ista constituit. Ut si accussactionis huius fiduciam adsumentes, adulterium mulieris eorum inquisitione manifestu patuerit, tam eiusdem adultere filii quo cum ex ipso tempore convicta fuerit ^/[10]/ tale facinus perpetrasse, quum etiam propinqui sui pos eius viri ovitum, si filii defuerint supprestes existunt, et tamen aut non eiusdem etatis, aut nec talis experientie, qui mulieris adulterium accusare vel convincere conpetenter intendant, tunc ille propinquus/cus\ mariti, qui manifestum mulieris adulterium multus fuerit, quintum partem facultatis adultere pro labore suo percipiat. Quattuor autem partes ad integrum predictorum filii subvindicent ac defendunt.  Nam si aut propinquorum in hac partem tepeditas, aut filiorum neclegentia, vel fortasse muneris acceptio, vtrusque cor+pens,⁽²³⁾ minime fuerint eadem hactio ut alibus personis quesitandum ad regiam congnitionem eadem causa pervenerit, ipse proculdubio pro mercede sua constiturusrus⁽²⁴⁾ est, vel a quo debeat tale⁽²⁵⁾ negotium prosequi, vel quantum prosecutor de rebus iscelerate mulieris pro conmodo sui laboris incuntanter consequi possit. Verum quia dificile fieri potest, ut per liberas personas mulieris adulterium indagetur, dum frequenter hoc vitium hocculte perpetrari sit sollicitum, Proinde quando ad convincendum adulterium accusantem mulieris⁽²⁶⁾ ingenuitas omnino defuerit, predictis personis, quibus eius adulterium accusare presenti lege permissum est, Hoc etiam aperte licitum erit⁽²⁷⁾ per questionem familie vtriusque domini, accusate mulieris adulterium coram Judice iustissime requiratur.

XIIII. Antiqua. Si ingenuus, sive servus virginem, aut viduam ingenua violenter polluisse adulterio detegatur.

Noviter emendata.}

Si viduam quisque, vel virginem ingenuam violenter adulterandam conpresserit, si ingenuus est, centum flagellis cessus, illi continuo, cui violentus extitit, serbiturus tradantur. Servus vero conpreenssus a Judice ignibus concremetur.

Antiqua.  XV.  Si ingenuus vel servus, sciente domino, an ignorante alienam consentientem adulterasse convincatur ancillam.

Si extra domum domini sui se adulterio volens ancillam is cuisse ⁽²⁸⁾ convincitur, in ancillam tantummodo vindicandi dominus abeat potestatem.  Si vero ingenuus aut servus quem ancilla ex consensu in domum domini ancille repperiantur ^/11/ talia comisisse, ingenuus quidem pro idonea ancilla absque infamio certum verbera ferat. Pro inferiori vero quinquaginta servus autem centum quinquaginta flagella suscipiat.

Antiqua. XVII. De adulterio ancille, si cum adultero hec fecisse probetur.

Noviter emendata.}

Si ancillam quicumunq^e violenter conpresserit alienam, eamq^e adulteraverit, vel in domum domini sui fuerit conpreensus, vel in quolibet loco violentus extetisse convincitur; servus quidem ducentos ictus accipiat flagelorum: ingenuus vero quinquaginta, et super hoc viginti solidos ancille coatus exolvat.  Dominus autem tamen si in servo faciendum iussise probatur, superiori ingenuorum et damna et flagella subiaceat.

XVII. Antiqua.  De meretricibus ingenuis, vel ancillis, aut si earum scelus Judices perquirere, vel corrigere noluerint.

Noviter emendata.}

Si aliqua puella ingenua, sive mulier in civitate publice fornicationem exercens, meretrix agnoscatur, et frequenter depreensa in adulterio nullo modo erubescens iugiter multos viros per turpem suum consuetudinem  adtrahere congnoscatur; huiusmodi⁽²⁹⁾ mulier a Comite civitatis conpreensa trecentis flagellis publice verberetur, et discussa ante populum dimittatur, sub ea conditione, ut postmodum in turpibus vitiis nullatenus repreendatur, nec vnquam ei in civitate veniendi aditus detur.  Et si postmodum ad pristina facta redisse congnoscitur, iteratum⁽³⁰⁾ a Comite Civitatis trecenta flagella suscipiat, et donetur a Nobis alicui pauperi, iubi ingavisi⁽³¹⁾ serbitio permaneat, et numquam in civitate ambulare permittatur: quod si ita forte contingat, ut cum conscientia patris vel matris adulterium conmittat, ut quasi per turpem consuetudinem et conversationem victum sivi vel parentibus suis adquirere videatur, et ex hoc ^⁽³²⁾ vel mater eius ^/^fuerit\ pro hanc iniquitate consentientes fortasse convi^/n\cti, singulorum centena flagella suscipiant. Si vero ancilla cuiuscumq^e in civitate⁽³³⁾ simili conversatione abitare dinoscatur, a Judice correcta, trecentis flagellis publice verberetur, et decalvata/*\⁽³⁴⁾ domino, sub ea conditione, ut eam longius a civitate faciat conversarii, aut certe tali loco transvertat, vbi penitus ad civitatem accessum non habeat; quod si forsitam nec ad villam transmittere, nec vendere voluerit, et iterum ad civitatem reversa fuerit[...],⁽³⁵⁾ huiusmodi dominus in conventu publico quinquaginta flagella suscipiat. Ipsa vero ancilla donetur alicui pauperi, cui Rex, aut Dux, aut Comes elegerit, ita ut postmodum ad eandem civitatem illi aditus veniendi non prestetur; quod si contigerit, ut cum domini voluntate adulterium comisisset, adquirens per fornicationem pecuniam domino suo, et ex hoc publice fuerit convictus, ipse dominus eundem numerum flagel^/[12]/lorum, qui superius de eandem continetur ancillas, suscipiat. Similiter et de illis precipimus custodire, qui per vicos vel villas in fornicandi consuetudinem fuerint depreense.  Quod si Judex per neclegentiam, aut forte redemtus beneficio, talia requirere, aut contestare, vel distringere noluerit, a Comitem Civitatis centum flagella suscipiat; et tringinta solidos reddat ei, cui a Nobis fuerit ordinatum

Flabius gloriosus Recesvindus Rex

XVIII. De inmunditiis Sacerdotum et Ministrorum.

Quia quanto munditia carnis sacra auctoritatis inperat, tanto hanc apetere ipsius ministros eius clamor informat: Adeo et Nos ponere finem inlicitis ausibus rite conpellimur: Quoniam et ipsi divinis nutibus debotissime placere conamur. Igitur quemcumque Presbiterem, Diaconem, atq^e etiam Subdiaconem, devote vidue penitentis, seu quicumque virgini, vel muliercule seculariter, aut coniugium, aut adulterium comixtum esse evidentissime patuerit; mox Episcopus, vel Judex reppererint, talem conmixtionem disrumpere non retardent. Redacto autem illo in sui pontificis potestate, sub penitentie lamenta iuxta  sacros canones deputentur; quam districtionis eius severitatem, sit Pontificum torpor inplere neclexerint, idem Pontifex duas auri libras fisco persolvat, et comissum malum non differat vindicare: quod si corrigere hoc nequiverit, aut concilium appellet, aut Regis hoc auditibus denuntiet. Mulieres vero, que illis fuerint predictis inmunditiis inplicate, centenis flagellis a Judices verberentur, et comiscendi se illis aditus homnino negentur, servata ab Episcopis etiam si per hoc iscelere in vtroque sexu patrum sententiam, que cononam decretis agnoscitur ordinata. In vlciscendis autem talibus sceleribus non pascimdamus accusandi vel puniendi licentiam, nisi aut manifestis indiciis patuerit iscelus, aut legitime fuerit idipsum mala accusatum, atque convinctum, quatenus nulla videamur intentione, vel ordinatione patrum transgredi precepta Sanctorum, aut obviare sacris regulis anticorum.

V Titulus de incestis, et apostaticis, adq^e masculorum concubitoribus.

I. De coniugiis et adulteriis incestivis.

II. Ytem de Coniugiis et adulteriis incestivis, seu virginibus sacris, ac viduis, et penitentibus laicale veste, vel coitu<s> sordidatis⁽³⁶⁾

III. De viris et mulieribus tonsuram et vestem religionis prevaricantibus.

IIII. De speciali viduarum fraudulentia conpescenda.

V. De sodomitis, qua debeant vltionis sententiam perculi.

^/13/ VI. De masculorum istupris.

VII. De violentibus paternum adque fraternarum.

I. Flabius Chindasvindus Rex.  De Coniugiis et adulteriis incestivis.

Nullus presummat de genere patris vel matris, avi quoq^e, vel abie, seu parentum vxoris patris etiam disponsata, aut viduam, vel propinquorum suorum relictam sibi in matrimonio copulare, vel adulterio polluere. Ita ut vsq^e ad sextum generis gradum nulli liceat sanguinis propinquitatem libidos efedare, vel coniugio appetere, excepto illas personas, quas per ordinatione adque consensum Principum ante hac Legem constitutam adeptos fuisse coniugium,⁽³⁷⁾ que nequaquam per Legis huius seditum teneri poterunt ad rea⁽³⁸⁾ tum. Similis et de mulieribus hordo servandus est.  Qui vero contra hanc constitutionem presumserit facere, Judex eos non differat separare, ut tamen nefande pollutionem⁽³⁹⁾ divisi iuxta qualitatem sexus in Monasteriis diligentur, illic iugiter permansuri. Quid vero de eorum facultatibus observari conveniat, subterius corrupte Legis sentia manifestat.

II Ytem De coniugiis et adulteriis incestivis, seu virginibus sacris, ac viduis, et penitentibus laicale veste, vel coitu sordidatis.

Vniversis Provincis, Domino ordinante, ad regni nostri dicionem pertinentibus, noxia preteritorum operum pravitas fecit futuris temporibus Lege ponere, et vitiosis facinoribus licentiam inolitis termino iustitie obviare.  Audetur deniq^e a multis contra divine legis moniti vel contra honestos vite conmunes mores, devotas Deo virgines, et continentiam viduitatis cum benedictiones sacerdotis iuxta morum canonum profitentem, seu adfinitatis consanguinitate coniunctas feminas, aut violenter, aut consensus sive coniuges summere, et Deo dicatam castitatem, vel referendam generis copulationem inconcesse lividinis inmunditia sordidare. Que temeritas, dum vel a viris, vel a feminis eius professionis admitetur, et castis oborret moribus, et fidem veram inpugnant.  Zelamus enim pro veritatem Zelo Dei, adq^e Eclesiam Sanctam Catholicam his fidei nostre conmonemus decretis, ut deinceps sicut et Canones eclesiastici proibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub religionis abitum consistentem, profitentem, seu agentem penitentiam, vel sui proximam generis, aut eam de cuius admissionem incestive notam⁽⁴⁰⁾ possit subire infamie, non in licito conubio aut vim, aut consensu accipiat coniugem; quia nec verum poterit esse coniugium, quod a meliori proposito ducitur ad deterius, et sub falsi nominis copula, incestiva pollutione fornicationis inmunditia perpetratur.  Hoc vero nefas si agere amodo Provinciarum nostrarum cuiuslibet gentis hominis sexus vtriusque intemtaverint, insistente Sacerdote vel Judice, etiam si nullus accuset, omnis modis separati exilio perpetuo religentur. Nec aliqua in defensionem sui longitudinis temporis excusentur.  Eorum vero bona, qui talia gesserint, si eisdem priori coniugio filii defue-^/[14]/rint, ipsorum filis absq^e infamie nota omnino proficiant. Quia licet sint iscelerate concepti, sunt tamen vnda sacri Babtismatis expiati. Quod si filii forte defuerint, illi ad capienda hereditatem succedant, quibus priscarum Legum sanctio legitimam successionem indulgit.  Similis quoq^e de Religiosis forma servavitur, quibus nubere canonum sententia proibetur. Illis tantum feminis hab ac⁽⁴¹⁾ sententia segregatis, que violentiam coniunctionis indevite sine precedenti, vel [...]⁽⁴²⁾ sequenti consensionem pretulerint.  Sacerdotes vero vel Judices, si talia congnoscentes vlcisci fortasse distullerint, quinas auri libras fisco cogantur exolvere.   Quod si forte hit⁽⁴³⁾ redarguere voluerint, nec expotuerint, Regis oc⁽⁴⁴⁾ auditibus insinuare procurentur quod eorum non potuit vindicare sententia, principalis damnet omnino censura.

III Flabius Chindasvindus Rex

De viris, et mulieribus tonsuram, et vestem religionis prevaricantibus.

Apostatice calamitatis oproprium ex hoc merito funditus extirpari conpellitur, ex quo Deum nobis propitius fore confidimus. Si enim quod minimam peccata corrigimus, pietatem eius fautricem nobis efficimus, quanto magis si iscelus in divinitate conmissum severissime censure falce recidimus? Jedoq^e hac in perpetuum mansura lege sancimus, ut quicumque religionis abitu per honorabile tonsure signaculum, aut tempore penitentie susceperint, aut non fraudalenta, set pia parentum oblatione meruerint, aut propria voluntatis devotione tenuerint, et ad laicalem conversationem postmodum apostatizando redierint; iusta sententiam canonum ad eundem⁽⁴⁵⁾ religionis ordinem, quodlibet prosequenter educantur inviti,⁽⁴⁶⁾ adq^e infamie nota respresi, et in monasteriis perenniter religati, distrinctiori⁽⁴⁷⁾  macerentur penitentia corrigendi. Illis tantum supplicio severitatis huius indulto, quos aut aliene fraudis cogit inpulsio, aut ordinis omissi regressum volumtatis proprie reduxerit votum:  si tamen nec vir secundum uxorem, nec mulier maritum alterum abuisse detegitur. Illos etiam ab ac sententia inmunes efficimus, qui sic invalescente langore, ad penitentie vel tonsure pervenerint ordinem, ut nicil se accepisse tunc noberint, nec petisse miminerint. Prevaricatoris viri facultatem propinqui eius heredes incunctanter obtineant. Nam quod ab vxore quodlibet tempore fortasse donatum perceperat, propinqui vxoris heredibus absq^e dubitatione proficiat.  Adque hec etiam de feminis omnino serbavitur forma, ut penitens virgo vel vidua, sive his-^/15/te laicali deposite, a secularia denuo sumserint indumenta, aut iungerint fortasse coniungia; similis eas set in admissione rerum, iuxta superiorem de viri taxatum ordinem, censura redarguat, et districtionis pena precellat. Ita videlicet ut proprietatem femine eius filii, aut heredes eius habeant. Donationem autem a viro percepta propinqui mariti, a conscripta donatione noscitur, deberi sibi congnoscant. Et quoniam apostatizandi precipitatio fraude potius mulierum sepissime perpetratus, jd etiam oportuit presenti Legem censendum, ut quidquid a viro seu ante nuptias, in nomine isponse vel vxoris titulo fuerit dotali conscriptum, non mulieris heredes,⁽⁴⁸⁾ set heredes eius, qui dotem conscripsit, sivim⁽⁴⁹⁾ et per omnia noverint vindicandum. Personis vero talibus accusandi, adq^e aliena negotia prosequendi licentiam penitus abnegamus; quia non poterunt in negotiis secularibus fideles existere, qui devotionem sanctam ausu conprobantur sacrilego temerasse.

Flabius gloriosus Egica Rex: IIII De Speciali viduarum fraudulentia conpescenda.

Solet quo|⁽⁵⁰⁾ rundam infelicium viduarum astutia fraudem devotioni admiscere, [...]

Notes

(1) See Hook, ‘A Copy of the Leges Antiquae Regum Wisigothorum in Phillipps MS 2232’, in Text & Manuscript in Medieval Spain. Papers from the King’s College Colloquium, ed. David Hook, King’s College London Hispanic Series, V (London: King’s College London, Department of Spanish & Spanish-American Studies, 2000), pp. 1-20; ‘Una aportación a la historia del texto de las Leges antiquae regum Wisigothorum ofrecida por un nuevo testimonio manuscrito’, in Libros y documentos en la alta Edad Media: los libros de derecho; los archivos familiares. Actas del VI Congreso Internacional de Historia de la Cultura Escrita, ed. Carlos Sáez, Biblioteca Litterae, 3-4, 2 vols (Madrid: Calambur, 2002), II, 231-39. On Phillipps and the Bibliotheca Phillippica, see the classic account by A.N.L. Munby, Phillipps Studies, 5 vols (Cambridge: Cambridge University Press, 1951-60); and for his Iberian interests and manuscripts, see Hook, The Hispanic, Portuguese, and Latin American Manuscripts of Sir Thomas Phillipps, Publications of the Magdalen Iberian Medieval Studies Seminar, 5, 2 vols (Westbury on Trym: Fontaine Notre Dame/David Hook, 2017), in which MS 2232 (III) is illustrated as vol. I, plate VIII.

(2) rex: sic MS. Misinterpretation of a contraction of rerum? The underlining of x shows that the error was noted for correction.

(3) homicidium: -um overwitten to read thus.

(4) rapuerint: -nt overwritten to read thus.

(5) legalis: an erasure follows the final -s.

(6) L:  a marginal clarification ‘L’ suggests that the form of the majuscule in the exemplar followed gave some pause to the copyist, who (at the expense of immediate clarity) reproduced in his transcription an extended lower flourish as well as the diacritical marks used in the MS to distinguish a numeric letter, namely a horizontal line above the letter with a central dot above it. The marginal addition of a plain Roman Capital ‘L’ confirms that the penalty is fifty lashes.

(7) mulier: -e- is overwritten to read thus.

(8) reperiatur: r- overwritten on ‘p’ which is not struck out, giving the appearance of ‘preperiatur’.

(9) adulterum: altered from adulterium.

(10) The character represented here by a modern hache-tag is composed of two long right-sloping strokes, akin to an unfinished ‘ff’, but with three short strokes horizontally across them as if by way of cancellation; a problem with legibility or with interpretation of a contraction probably underlies this and the following duplication of ‘sive sive’, the second occurrence of which is marked for deletion by underlining. The word lacking but indicated by # is ‘fratres’ (cf. RAE, Fuero Juzgo en latín y castellano, cotejado con los más antiguos y preciosos códices (Madrid: RAE, 1815), p. 40: ‘et fratres, sive patrui’).

(11) abeant: initial h- erased and a- overwritten on it.

(12) adultero: altered from adulterio.

(13) abeant: altered from habeant by overwriting.

(14) istrupro: altered to -tru- from  -tu-  by overwriting.

(15) domini: final -i altered from -o by overwriting.

(16) recolimus: struck out with a wavy line; duplicated from ‘constitutum recolimus’ above, then corrected. Various other duplications can be seen in the text, some detected and marked or corrected, others not; an example of the latter is the immediately-preceding ‘quia de rebus’.

(17) marginal note: {obitum}.

(18) mariti: final -i overwritten to read thus.  

(19) coniugiis: penultimate letter altered to -i- by overwriting.

(20) apud: altered to -t (sic) from -d by overwriting.

(21) sollerti[..]: two letters are struck out here, now illegible, but possibly ‘et’. If so, the copyist may have read the word initially as a verb form ending in -et, then realised that the copulative ‘et’ was involved, and corrected his error. 

(22) filiis: originally written ‘fillis’, then overwritten to read ‘filiis’.

(23) cor+pens: this must represent a misreading of a contracted form of ‘corrumpens’, with the contraction mark mistaken as the horizontal bar of a cross.

(24) constiturus: -r- overwritten to read thus.

(25) tale: first letter altered to t- by overwriting.

(26) mulieris: -er- overwritten to read thus.

(27) erit: initially written ‘est’ or ‘et’(?), altered to this form by overwriting.

(28) ancillam is cuisse: marginal note: {forte: miscuisse}.

(29) huiusmodi: third letter altered to -i- by overwriting.

(30) iteratum: first three letters overwritten to give this form.

(31) iubi: marginal note: {forte vbi}.

(32) caret sign: marginal note: {desit pater}.

(33) civitate: -a- overwritten to read thus.

(34) asterisk: marginal note: {desit tradatur}.

(35) fuerit:  three following letters now illegible beneath an ink blot.

(36) coitu<s> sordidatis: final -s of coitus erased; initial s- of sordidatis inserted by overwriting.

(37) coniugium: altered from coniugiumq^e.

(38) marginal sign ./. added here without textual indication of its referent.

(39) pollutionem: -e- overwritten.

(40) marginal sign ./. added here without textual indication of its referent.

(41) hab ac: marginal note: {ab hac}.

(42) word struck out: possibly con?

(43) hit: marginal note: {id}.

(44) oc: marginal note: {hoc}.

(45) eundem: second letter altered to -u- from -a- by overwriting.

(46) inviti: final letters of inviti written over an erasure.

(47) distrinctiori: last -r- overwritten altering a now illegible letter.

(48) heredes: penultimate letter altered to -e- by overwriting.

(49) sivim: marginal note: {forte, sibi}.

(50) RAH Cód. 34 begins here.

© Text, introduction, and notes: David Hook 2019.

CN01032019.003.